درباره تالش

تالش، سرزمینی که در روزگاران کهن به منطقه وسیعی گفته می‌شد که ازشمال با آلبانیای قفقاز، و از شرق به دریای خزر و از جنوب به اسپیه‌رو یاسپیدرود و از آن به حدود مارلیک یا عمارلوی کنونی می‌رسید و از غرب نیزدشت و پهنه اردبیل، مغان و منطقة کوهستانی نیر و سراب را دربر می‌گرفت. تالشی‌ها در نیمه دوم قرن هجدهم بعد از کشته شدن نادرشاه و آغاز هرج ومرج در ایران استقلال خود را به دست آوردن و حکومت خوانین تالشی را تاسیس کردند و شهر لنکران را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمودند. ناگفته نماندکه لنکران از قدیمترین زمان تا به حال مرکز سکونت تالشی‌ها به شمارمی‌رود.در سال 1813 میلادی با امضای عهدنامه گلستان بخشی از تالش به روسیه پیوست ودر سال 1828 میلادی با امضای عهدنامه ترکمن چای این پیوند تصویب وتثبیت گردید تالشی‌ها به دو قسمت تقسیم شدند. یک قسمت آن تحت سلطه روسیه وبخش دیگر آن تحت حاکمیت دولت ایران قرار گرفت. البته این بخشی از پرفراز و نشیب تالشان می‌باشد. شهرستان تالش که بخش ایرانی محل سکونت قوم تالش است با مساحتی حدود 2373 کیلومتر مربع که در شمال غرب گیلان قرار دارد، یک چهارم خاک استان را تشکیل می‌دهد. این شهرستان که نام خود را از قوم تالش گرفته و به استناد منابع و شواهدبسیار، بازمانده اقوام کادوس باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل می‌باشد،از غرب به استاناردبیل،از شمال به آستاراو از جنوب به رضوانشهروماسالو از شرق به دریای خزروانزلیمحدود شده و شامل شهرهای تالش،پره سر،ماسال،رضوانشهر و عنبران می‌باشد. تالش از سه جهت به کوههای تالش که ادامه رشته کوههای البرز هستند و ازطرف دیگر به دریای زیبای خزر منتهی می‌شود. کشف آثار تمدن 4500 ساله در ییلاق(نوه دیی)تالش جلوه‌های بیشتری به این منطقه خوش آب و هواداده ‌است. شهرستان تالش یکی از زیباترین شهرهای طبیعی جهان از نظر آب وهوا و پوشش گیاهی و حیوانات ساکن در جنگلهای آن شهرت جهانی دارد.همه ساله جهانگردان زیادی با انگیزه استفاده از فضاها و نمادهای طبیعی تالش به این شهر سفر می‌کنند. مردم تالش بهزبان تالشیتکلم می‌نمایند. بخش اعظمی از تالش طی عهدنامه‌هایگلستان وترکمانچایاز آن جدا شده و روسیهملحق شدند. امروز تقریباً بالای 97% مردم تالش باسواد هستند و لازم به ذکر است که اولین کتابخانه ایران نیز در این منطقه بنا شده‌است.

جاذبه های گردشگری تالش

پارک جنگلی سیاه داران

شهرستان تالش (هشتپر )با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص از یک سو به چشم انداز جلگه , شهر و دریا و از سوی دیگر به کوهپایه های پوشیده از جنگل منتهی می باشد و مکان ها و جاذبه های دلپذیر گردشگری بسیاری دارد که یکی از این مناطق روستا ی سیاه داران است که در گذشته دارای درختان عظیمی از بلوط که بزرگ و سر به فلک کشیده بوده اند و از طرف دیگر توده عظیم درختان مانع ورود افراد به داخل روستا(جنگل ) می شد و بنابراین این منطقه با نام منطقه پوشیده از درختان سیاه(بلوط و آزاد) بعد از ساکن شدن افراد ییلاق نشین, آن روستا به “سیا داران” معروف گشت . این منطقه در جنوب غربی شهر تالش (هشتپر ) واقع می باشد که در سالهای اخیر توسط شهرداری تالش به محدوده ای برای گذاران اوقات فراغت و تفریح تبدیل شده است . پس از احداث راه و پله گذاری بخش هایی از دامنه این تپه در بلندترین نقطه آن تفریحگاهی بکر و دیدنی با امکاناتی جون رستوران , آلاچیق, سرویس بهداشتی بر پا گردیده است و سپس طرح سورتمه جنگلی ریلی در دامنه های پوشیده از جنگل تاسیس شده که عبور از مسیر آن برای مسافران بسیار هیجان انگیز و جالب می باشد ضمن آنکه در داخل محدوده پش از عبور از مسیر حیاط وحش طبیعی ایجاد شده وحیواناتی مثل آهو و غزال وحشی قابل روئت می باشند.

کاخ ییلاقی سردار امجد

کاخ زمستانی نصرت اله خان سردار امجد از مهمترین بناهای حکومتی گیلان در شهر تالش(هشتپر ) به شمار می رود . سردار امجد که از اواسط دوره ی ناصرالدین شاه قاجار تا انقلاب مشروطه حاکم کرگانرود تالش بود, از قدرت و نفوذ زیادی در منطقه تالش برخوردار بود و برای قدرت نمایی و تدارک مکانی مناسب برای پذیرایی از بزرگان و درباریان قاجار تصمیم به ساخت این بنا می گیرد. بنابر روایت منابع محلی احداث و تکمیل این بنا 25 سال به طول انجامیده است. سنگ های بکار رفته در بنا از ارتفاعات ییلاقی تالش به این مکان آورده شده اند و کارگران زیادی بطور روزانه در ساخت این بنا مشغول به کار بوده اند . این بنا محل استقرار اطاقسرا نامیده می شد که اکنون در ضلع غربی میدان اصلی شهر تالش ( هشتپر ) واقع گردیده است. این بنای آجری با نمای بیرونی آبی رنگ و به همراه طاق نماها و درگاه های هلالی توجه هر رهگذری را به خود جلب می کند. طبقه اول این بنا , دارای دو درب ورودی بزرگ در شمال و جنوب است که قرینه بصورت چهار پنجره بزرگ در طبقه دوم نیز در چهار جهت تکرار شده است . طبقه سوم دارای چهار کلاه فرنگی با پنجره های بادگیر است. این بنا در جریان شورش های محلی مردم تالش در دوره انقلاب مشروطه به آتش کشیده می شود و به مدت 60 سال بصورت متروکه باقی می ماند . تا اینکه در اوایل دهه 1350 خورشیدی مورد بازسازی قرار گرفت و این ساختمان و محوطه بزرگ پیرامون آن به جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران ( هلال احمر بعدی ) واگذار می شود و پس از انقلاب اسلامی نیز در اختیار بسیج سپاه پاسداران قرار می گیرد . بدین جهت علیرغم آنکه بخشی از محوطه شرقی آن در مجاورت میدان اصلی شهر تالش به پارک تبدیل شده است علیرغم دیدگاه برخی صاحب نظران و مسئولان محلی به تبدیل این مکان به موزه کاخ , بعلت کاربری نظامی کنونی , مورد بازدید علاقه مندان قرار نمی گیرد. در سالهای اخیر با ترک برداشتن برخی از نماها و نم گرفتن طبقه فوقانی آن , سقف این بنا با حلب پوشانیده شده است.

مسجد آق اولر

این مسجد در فاصله 40 کیلو متری روستای آق اولر قرار دارد . این بنا منزل مسکونی شیر خان ,پسرعموی سردار امجد بود که وقف مسجد شد .ساختمان در دو طبقه ساخته شده و مصالح به کار رفته در آن ملات گل و خشت است . در تصویر زیر بنا توسط سازمان میراث فرهنگی مرمت و بازسازی شده است .

روستای سینه هونی

بعد از روستای «کیش دیبی» جاده با دو راه از هم تفکیک می شود . یک راه به «سوباتان» و راه یگر به «آق اولر» و «تول» می‌رود. بعد از «کیش دیبی» روستاهای «دشتأدی» ، «کسمه جان»، «شیلا دشت» و سپس «سینه هونی»(سیناهونی) بر سر راه ییلاق مریان قرار دارند. روستای سینه هونی(سیناهونی) در ارتفاع ۷۷۶ متر از سطح دریای آزاد قرار دارد و روستایی کوهستانی، در دل جنگل با پوشش درخت و درختچه است. این روستا محل تردد گردشگران است و مناظر آن بدیع و بی نهایت زیباست. کوههای اطراف روستا مقصدی دوست داشتنی برای علاقمندان کوهنوردی، جنگل زیبای آن جاذبه‌ای فراموش نشدنی برای علاقمندان به طبیعت و رودخانه‌ی کنار روستا (کرگانرود)جایی مناسب برای ماهیگیری و کمپینگ کنار آن است.

زیارتگاه نرگس خاتون

اماکن و امام زاده های موجود در منطقه تالش می تواند در جذب گردشگر داخلی و خارجی نقش مهمی داشته باشد .یکی از این مکانها بقعه نرگس خاتون از نوادگان امام موسی کاظم (ع )در شهر چوبر تالش می باشد.

محوطه باستانی و ییلاق تول

پس از آق اولر و در امتداد جاده خاکی به چادرهای عشایر کوچ رو می رسیم که به زبان ترکی به آن (پری) می گویند.از یال کوه پایین می آییم ، دره ای پهن و پر سنگلاخ پیش رو باز می شود.از آق اولر تا این محل ، خانه های نوسازوزمین های کشاورزی به خصوص لوبیا کاری دیده می شود. بعداز چادر عشایر ییلاقات تول شروع می شود.راهی طولانی با جاه ای خاکی و بد .توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی کاوش های باستانشناسی بسیار مهم در تول انجام گرفته که نتایج آن درگزارشهای استاد محمد رضاخلعتبری در چند جلد منتشر شده است.ییلاقات تول نسبت به سایرروستاههای مسیر از امکانات کمتری برخوردار است.

روستا و بقعه شاه میلرزان

این بقعه در خطبه سرای تالش واقع است.از داخل بازار خطبه سرا یک راه فرعی باز می شود.این راه علائم جذب کننده و راهنما برای محور زیبا و حذاب شامیلرزان ندارد.برای رسیدن به این بقعه و روستا آن از روستاهای:اشیک آغاسی،کلات(کلات مشایخ)،انبوه،میناچون وبینون در داخل جنگل یا رودخانه و دره ای مملو از درخت عبور کرده و پس از طی 18 کیلومتر به روستای ییلاقی-زیارتی شامیلرزان می رسیم. در آغاز راه مزارع برنج و مرکبات فراوان دیده می شود.سقف خانه ها با سفال پوشانده شده است.از 5کیلومتر که روستای اشیک آغاسی و کلات به پایان می رسد،جاده خاکی آغاز می شود.در دور طرف جنگل با شی45 درجه همه جا را فرا گرفته است.عبور رودخانه،دره ای فراخ تر و عمیق،درختان تنومند،ستیغ های قله های مقابل و تنوع رنگ در جنگل مناظر بکر و جذابی را در محور بوجود آورده است.قبل از شامیلرزان جاده ای خاکی وجود دارد که خطبه سرا را به اردبیل متصل میکند. در روستای کلات مشایخ آثار برجای مانده از عشایر دیده می شود در8کیلومتری و در ارتفاع تقریبی 327 متری قهوه خانه ای رونق دارد،درروستای بینون طرح بهره برداری از جنگل اجرا می شود و رودخانه ها بزرگ که از ییلاق شامیلرزان شروع می شود از وسط محل میگذرد.پس از این محل به روستا و بقعه شامیلرزان می رسیم.بقعه در ارتفاع 924 متری از سطح دریای آزاد و در وسط روستای پرجمعیت و آباد واقع است.در مسیر بازدید روستایی این چنین زیبا را در دل کوه و جنگل تصو نمیکردم.خانه های روستایی مشرف به بقعه است و بقعه بخشی از حاشیه غربی میدان را تشکیل می دهد.بقعه متعلق به امام سلطان محمود شاه دینوری از عارفان قرن هشتم هجری قمری و به روایتی از فرزدان امام زین العابدین(ع) است.در محو طه درختان شمشاد به وفور دیده می شد.بقعه در داخل اتاقی قرار دارد.دور تا دور اتاق بوسیله ایوان احاطه شده است.متاسفانه ترک های عمیق و جدی برداشته و حسب الظاهر اوقاف هیچ اقدام جدی برای حفظ این بنا انجام نداده است.به رغم دوری راه و نداشتم علائم و راهنما،مورد بازدید گردشگران قرار میگیرد.علاوه بر این درحیاط بقعه یک میدان بزرگی وجود دارد که مهمانان شامیلرزان در آنجا اتومبیل یا وسایل نقلیه خود را متوقف میکنند و روانه خانه های مردم مهمان نواز شامیلرزان می شوند.همچنین در ایام محرم و اعیاد اسلامی،بخصوص عیدقربان زائران زیادی به محل می آیند.

حمام قدیمی مریان

حمام قدیمی مریان قبل از آق اولر قرار دارد و از نظر سابقه تاریخی و تمدنی تفاوتی با آن ندارد. حمام مریان بازمانده آن دوران پر هیاهو و دیر گذر است.این حمام در سمت چپ جاده به سمت آق اولر واقع است. توسط سازمان میراث فرهنگی باز سازی گردید.

پارک جنگلی گیسوم

یکی از نقاط دیدنی استان گیلان و شهرستان تالش پارک جنگلی گیسوم است. مسیری زیبا و دیدنی درختان سر به فلک کشیده آن تونلی جنگلی را ایجاد کرده است که دل هر بیننده‌ای را با خود می‌برد. در جنوب گیسوم، رضوانشهر به فاصله ۱۴کیلومتر و شمال آن، شهر هشتپر (تالش) با فاصله حدود ۲۰کیلومتر قرار دارد. جاده گیسوم تونلی جنگلی را با نسیم خنک کوهستان های تالش در هم آمیخته تا تن و جان هر رهگذری را آرامش ببخشد و روحش را آسایش دهد.گیسوم جایی است که جنگل و دریا به هم می رسند و سحر طبیعت به اوج خود می رسد. اگرچه گیسوم فقط در نیمه اول سال پذیرای گردشگران است ولی باید گفت که اگر در نوروز و نیمه اول سال هم موفق به سفر به این منطقه گردشگری نشدید زیبایی های طبیعی گیسوم در فصل پاییز و زمستان نیز کمتر از بهار و تابستان نیست. همسایگی جنگل و دریا در این منطقه از شمال کشور، زیبایی دو چندانی را نصیب چشمان گردشگران می‌کند. این ساحل زیبا در ایام نوروز پذیرای جمعیت زیادی از علاقه مندان به طبیعت از اقصی نقاط کشور است مسافرانی که از گوشه و کنار کشور می آیند تا آغازین روزهای بهار را در کنار جنگل و دریا به نظاره بنشینند و تماشاگر رویش طبیعت زیبای تالش باشند. وجود گیسوم باعث شده است که روستای گتگسر در کنار آن به یک روستای مهمان پذیر با خانه های ویلایی تبدیل شود و اهالی به خاطر حضور بیش از حد مسافران خانه‌های خود را تبدیل به سوئیت های مهمان‌پذیر کنند. جنگل گیسوم با مساحتی حدود ۸۰ هکتار، با درختان جنگلی انبوه و گونه‌های گیاهی خاصی که دارد، چشم انداز زیبایی را برای گردشگران فراهم می‌کند، این پارک با امکاناتی نظیر پارکینگ در داخل محدوده پارک، وسایل بازی کودکان، ورزشگاه، اردوگاه، پلاژ، هتل، مناطق پیک‌نیک روزانه، کمپینگ طبیعی، مسیرهای پیاده روی، مجموعه فضاهای جنگلی باقیمانده در ناحیه شرقی، جنگل شمشاد و موزه طبیعی گل و گیاه منتظر حضور گردشگران است. در مجموع ۷۶ گونه گیاهی متعلق به ۶۶ جنس و ۴۴ خانواده در این منطقه جلگه‌ای از شمال گیلان شناسایی شده‌است که ۲۱ گونه آن چوبی و مابقی را گونه‌های علفی تشکیل می‌دهد. درختان جنگلی انبوه و انواع گونه‌های گیاهی به وپژه درختان انجیلی ( آسون دار )، چشم انداز رویایی در فصل پاییز به همراه دارد. در پارک جنگلی گیسوم امکانات رفاهی و سوییت و منازل تعبیه شده است و پاسگاه پلیس امنیت این پارک را شبانه روزی کنترل می کند.مغازه های مختلف خرید و ساحل زیبای آن برای شنا جذابیت آن را دو چندان کرده است.بهترین زمان سفر به گیسوم ماههای اردیبهشت و مهر و آبان است.

منطقه ییلاقی سوباتان

منطقه ییلاقی–جنگلی سوباتان در اوایل محور تالش به آق اولر و در کیلومتر1/2، پس از روستای کیش دبی جاده به دو راه تفکیک می شود. راهی خاکی در سمت راست به سمت جنگل کشیده شده است که انتهای آن به ییلاق سوباتان و استان اردبیل ختم می شود. حدو د2ساعت زمان لازم است تا با ماشین به سوباتان برسیم. ییلاق فصلی است.در زمستان3الی4خانوار در آن سکونت دارند.در تابستان شلوغ می شود.در داخل روستا و در دو طرف جاده تعداد زیادی مغازه احداث شده که به مسافرین سرویس می دهند. باوجود استقبال زیاد از این روستای ییلاقی ، راه آن خاکی وبد است.

دستگاه شال بافی وشال بافی

از آنجا که تالشان در گذشته مردمی کوچ نشین بوده اند، بیشترین نیازشان را خود تهیه می کردند.بافت شال نیز یکی از نیاز های آنها بوده است چرا که زندگی شبانی و عشایری آنها در فصلهای سرد سال ایجاب می کرد که از پشم گوسفندان خود، برای تهیه پوشاک و…استفاده نمایند.آنها برای بیشتر نیاز های خود از پشم استفاده می کرده اند ، حتی طناب های تالشیان نیز از جنس پشم بوده است. شال بافی در استان های کردستان و کرمانشاه نیز رواج دارد.
شال نوعی پارچه زمخت و تک رنگ است که از پشم گوسفندان در دستگاه شال بافی بافته می‌شود. شال بافی از هنرهای اصیل و سنتی تالشی‌ها و ییلاق نشینان گیلان بوده است. بهترین نوع شال در دهی به نام کوبولان بافته می‌شود که حتی قابل رقابت با پالتوهای خارجی است اما متأسفانه این هنر امروز در این منطقه رو به زوال است. (فرهنگ دهخدا)، در فرهنگ عمید می‌خوانیم که شال نوعی پارچه ساده یا گلدار است که از پشم یا کرک می‌بافند و یا بالاپوشی که از پارچه پشمی خشن درست می‌کنند و کشاورزان شال را مانند پارچه‌ای دراز و کم پهنا و دور کمر یا دور سر خود می‌پیچند.
مواد اولیه شال بافی فقط پشم است .بیشتر پشم مورد مصرف در شال از پشم گوسفندان محلی است و کمتر خریداری می شود،چون اکثر بافندگان شال افرادی هستند که خود گله دارنیستند.تار و پود شال که بصورت پارچه بافته می شود از پشم است و پنبه یا مواد دیگر در آن استفاده نمی شود مگر در بافت سیاه چادر که مقداری موی بز به آن اضافه می کنند.
در منطقه کلور دو وردی است دستگاه به صورت افقی و روبه‌روی بافنده روی زمین قرار می‌گیرد. و این دستگاه شبیه دستگاه جاجیم بافی است، به این صورت که دو پایه چوبی به فاصله یک متر از یکدیگر در زمین محکم می‌شود. دو سر این پایه‌های چوبی به صورت u ساخته شده تا وردنه که شال بعد از بافته شدن به دور آن می‌پیچد روی آن قرار می‌گیرد.
دوک: برای ریسیدن نخ پشم بکار می رود. دوک از جنس چوب ، سبک و در اندازه های 30-40 سانتی متر می باشد که قابل جابجایی است.
شانه یا “شونه سر خود”: برای حلاجی پشم بکار می رود. این وسیله به شکل شانه ای با دندانه های فلزی به طول 15 الی 20 سانتی متر است که به شکل عمودی بر روی یک پایه چوبی یا فلزی افقی سوار است. چرخ: از یک دوک و یک چرخ و تسمه گرداننده چرخ تشکیل شده است و برلی ریسیدن نخ پشم بکار می رود.در اصطلاح به چرخ” جهره” می گویند. دفه: شانه ای فلزی یا چوبی نسبتا سنگین که بعد از رد کردن هر پود آن را با دفه می کوبند تا پودها بطور مرتب بر روی هم قرار گیرند. دستگاه شال بافی: این دستگاه چوبی است و شامل دو ردیف نورد و دو پدال می باشد که در داخل گودال کنده شده قرار می گیرد دستگاه شال بافی هم اکنون بیشتر در روستاهای ” آرده” تالشدولاب ، پره سر و مناطق کوهستانی به تعداد بسیار محدود وجود دارد که مناطق اطراف را پوشش می دهد. ماکو: یک تخته چوب سبک که در یک سر آن سوراخی برای در گیر کردن پود تعبیه شده و برای عبور دادن نخ یا همان پود از میان دو ردیف تار بکار می رود. وش تهیه شال بدین صورت است که ابتدا پشم لازم را از پشم گوسفندان انتخاب و تهیه می کنند که خودرنگ می باشند (سفید، شیری، قهوه ای، سیاه) در این انتخاب ها سعی می گردد تا الیاف نرم و بلند مورد استفاده قرار گیرد. سپس پشم را شسته و خشک می کنند و پس از حلاجی بوسیله شانه، آنرا بصورت نخ می ریسند. برای رسیدن نخ شال از دوک دستی یا چرخ مخصوص که در اصطلاح محلی به آن (جهره) می گویند استفاده می کنند. این کار تماماً توسط دختران و زنان انجام می گیرد.سرانجام نخهای بدست آمده را که در اصطلاح تالشی «رشته پو» یا پشم رشته شده نامیده می شود را به شکل گلوله های نخی در می آورند و این نخ آمادة بافتن شال یا جوراب می باشد. دستگاه شال بافی شامل دو ردیف نورد بوده و دارای دو پدال نیز می باشد که در داخل گودال کنده شده قرار می گیرد و دراین حالت بافنده روی زمین می نشیند و ماکو را از بین نخهای کشیده شده عبور می دهد و با فشار پدال ردیف نورد را تعویض می کند و دوباره عمل بالا را تکرار می نمایند و با «دَفِه» یا «شانه سرخورد» ردیف های بافته شده را با ضربه محکم می کند. عرض شال معمولاً حدود 40 سانتی متر است که بصورت پارچه ای بافته می شود و سپس آن را از عرض به هم دوخته و با آب صابون پا می زنند تا بصورت کر کدار و پارچه ای زمخت درآید و شبکه های آن گرفته شود. در این حالت امکان نفوذ برف و بوران در این پارچه بسیار کم است. شال مهمترین و بلکه اساسی ترین پوشش شبانان در سرما و کولاک فراوان کوهستان های سرزمین تالش است. نژاد گوسفندان منطقه تالش با نژاد ترکی تفاوت عمده دارد که البته شرایط آب و هوایی هم در آن بی تاثیر نیست.به همین خاطر جنس پشم گوسفندان تالش تمیزتر وسفید تر از سایر مناطق است.رنگ این پشم ها سفید ، عاجی و سیاه است.در تالش شال نقش خاصی ندارد و کاملا یکدست سیاه یا سفید است.

قلعه صلصال

یکی دیگر از قلعه های تاریخی استان گیلان با قدمتی حدودا هزار ساله، قلعه صلصال واقع در روستای قلعه دوش لیسار از توابع تالش می باشد ، بعضا” معتقدند دلیل نامگذاری روستای “قلعه دوش” موقعیت جغراقیایی آن نسبت به قلعه صلصال می باشد ، در نمائی زیبا از روستا چنین به نظر میرسد که روستا قلعه را به دوش می کشد. ارتفاع این قلعه از سطح دریا تقریبا 100 متر بوده و ساکنان بومی این منطقه معتقدند که سازنده آن شخصی به نام صلصال ( و یا سلسال ) که زمانی در این ناحیه حکمران بوده می باشد. این قلعه چشم انداز زیبایی بر دشت و ساحل خزر داشته و به خاطر معماری نظامی آن جاذبه فراوانی برای گردشگران دارد. متاسفانه بدلیل دستبرد، قسمت هایی از دیوار های خارجی و داخلی آن تخریب شده ولی بخش های دیگر نسبتاً در امان مانده است. دسترسی به قلعه از جاده ی آسفالته ی لیسار، بعد از طی حدود ۱۰۰۰ متر از سمت شرق میسر می باشد. کلمه صلصال با املای “صاد” در لغت به معنای گل خشکیده ورز داده شده جهت کوزه گریست ، اما بعضا معتقدند که نام اصلی این قلعه با املای سلسال با املای “سین” است و سلسال در لغت به معنای آب خنک و خوشگوار است که از محاسن این قلعه بوده است. قلعه صلصال را بر روی صخره ای در ابعاد 40 در 50 متر مربع ساخته اند و داری دو قسمت خارجی و داخلی می باشد ، قسمت خارجی قلعه محوطه ای نسبتا وسیع بوده که از سنگهای رودخانه ای برای ساخت آن استفاده شده ، قسمت داخلی شامل ارگ قلعه ، اقامتگاه فرمانروای وقت ، آب انبار ، جایگاه نگهبانی ، سرویسهای بهداشتی ، شبکه آب رسانی و درگاه اصلی آن می باشد. قلعه صلصال به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و نزدیکی به دریای خزر دارای آب و هوای بسیار مطبوعی بوده و در اطراف آن چشمه ها و رودخانه های فراوانی جریان دارند که یکی از رودخانه های مهم آن رودخانه هره دشت (لیسار) و دیگری رودخانه خلیل جو یا قلعه بین است که رود هره دشت از ارتفاعات 2600 متری داش بلاغی تالش سرچشمه می گیرد. از چشمه های معروف این منطقه یکی چشمه حاج آقا بلاغی و دیگری آقا دابلاغی است که این چشمه در جنوب شرقی و در زیر قلعه واقع شده است. عرض باوری قلعه ۱۸۵ تا ۲۱۵ سانتی متر و ارتفاع موجود آن ۵ تا ۶ متر که در قسمتهایی به ۱۰ تا ۱۲ متر می رسد. قطر دیوارهای جنوب غربی ۱۹۰ سانتی متر است. آب انبار این قلعه، خارج از ارگ آن و در شمال شرقی بنا قرار دارد و طول آن ۵ متر، عرض آن ۳ متر و ارتفاع از کف موجود تقریبا ۴ متر است. در ساخت آن آجرهای قرمز رنگ به ابعاد۴×۲۲×۲۲ سانتی متر، از ساروج و پوششی از گچ سفید به کار برده شده . سابقه استقرار و فعالیت انسان را در روستای قلعه دوش نمی توان مشخص کرد، اما محققان می گویند این روستا، حدود 400 تا 500 سال است که محل اسکان احالی آن می باشد. از صنایع دستی روستا می توان به شال بافی و جوراب بافی اشاره نمود ولی اکثر اهالی روستا کشاورز بوده و برنج کاری حرفه اصلی آنها محسوب می گردد.

آبشار ورزان

آبشار ورزان یا ورازان در موقعیت جغرافیایی N375654 E484146 در استان گیلان واقع است. در فاصله 36کیلومتری شمالغرب شهر تالش (از میدان نماز تالش تا ابتدای بازار سوباتان) و 22 کیلومتری جنوب (از ایست و بازرسی جنگلبانی سوباتان تا دریاچه)دریاچه نئور اردبیل(ازمسیر فیبر نوری اردبیل گیلان) در ارتفاع 1900-1970 متری از سطح دریاهای آزاد قرار دارد.آبادی ییلاقی سوبانان روبروی بلندترین کوه رشته کوه تالش ««ریشکاجی یا ریشگاسر»» قرار دارد.جمعیت منطقه ییلاقی سوباتان (شامل گزنه هونی ، بیده پشت و…)بصورت فصلی متغیر است ،بهار تابستان و اوایل پائیز منطقه پر از هیاهو و جنب و جوش است ، ترکیب جمعیتی عمداٌ از تالشان و بومیانی است که به دامداری و دامپروری مخصوصاٌ گوسفند مشغول هستند.سایر ساکنین از اهالی بخش مرکزی و بخش لیسار تالش هستند. طبیعت زیبا ،محیط دلرباوهوائی به غایت نیکوپذیرای خیل طبیعت گردان و کوهنوردان ملی و محلی و به ندرت گردشگران خارجی است. نام سوباتان که سووتن تلفظ می شود از ترکیب واژه سو به معنای گلپر و تن به معنای وطن است و یک واژه تالشی است. بیشترین تولید گلپر از زمینهای این منطقه در تالش به عمل می آید.
این آبشار در روستای ورزان که در ضلع شمال غربی سوباتان واقع شده و فاصله آن تا شهرک سوباتان حدود 4 کیلو متر است . آب رودخانه ورزان یکی از شاخه های اصلی رودخانه لیسار است که از چشمه های بالا دستی ییلاق سر چشمه گرفته در مسیر خود هنگام ریزش از صخره های عظیم ورزان آبشار زیبا و دیدنی که ارتفاع آن بیش از 100 متر است را تشکیل می دهد. ساکنین روستای ورزان که بیش از 50 خانوار هستند اکثرا اهالی روستاهای هره دشت شمالی و جنوبی و کوهپایه نشینان لیسار هستند که اکثرا به شغل دامداری و دامپروری مشغولند. بدلیل پایین بودن دمای هوای این منطقه به علت ارتفاع بیشتر نسبت به سطح دریا ، شقایق ورزان نیز دیر تر از شقایق سوباتان شکوفه می زند. از سوباتان تا آبشار ورزان حدود 1 ساعت کوهپیمایی سبک در پیش خواهید داشت.

آتشکده ایسپیه مزگت

بنای ایسپیه مزگت باقیمانده یک آتشکده قدیمی و بزرگ در دیناچال تالش است. تمامی نشانه های معماری وکاربردی آن عملکرد مذهبی این بنا را تایید می کند.این بنا دردوران پس از اسلام احتمالا بعد ازقرن سوم هجری به مسجد تبدیل شد و ظاهرا تا مدتها ی مدید مورد استفاده قرار می گرفته است. گذشته از اهمیت تاریخی و معماری بنا اینکه در اطراف آن باید شهری بزرگ وجود داشته باشد. مشغله فکری بسیاری از اندیشمندان در گیر با این موضوع است. بازسازی این بنا وتعریف حریم حفاظتی و برنامه عملیاتی می تواند هویت آنرا روشنتر ساخته و مجددا زندگی را به این محل بازگرداند. بنای تاریخی اسپیه مزگت ایسپیه مزگت از دو کلمه “ایسپی “در زبان تالشی به معنای سفید و”مزگت” در زبان اوستا به معنای مسجد تشکیل شده است.ایسپیه مزگت در دهکده کیش خاله در شمال آبادی دیناچال از آبادیهای جنوب اسالم در فاصله حدود 22 کیلومتری جنوب شهر تالش واقع شده است.بنای مذکور در کرانه شمالی دیناچال رود و در یک و نیم کیلومتری شرق جاده تالش –انزلی واقع است. این بنا را می توان یکی از شگفت انگیزترین بناهای تاریخی گیلان دانست. این بنا که امروزه روی در خرابی وفنا دارد .باید روزی در محلی آباد ومعروف بنا شده باشد.اما در هیچ یک ازکتب تاریخی محلی و سفرنامه های خارجیان و ایرانیان .نامی از این بنا نیامده است.عجیبتر اینکه رابینو نیز این بنای تاریخی را ازقلم انداخته است.با این که درختان متبرک نیز در کتاب او فهرست شده است. در طی زمان دراز عوامل مختلف انسانی و طبیعی موجب تخریب ایسپیه مزگت شده اند.درختان جنگلی بزرگ بر بام آن رسته وریشه های خود را چون گوه ای میان دیوارها فرو برده و آنها را شکافته اند.رود خانه سیلابی دیناچال نیز.قسمت جنوبی آن را کنده وبرده است.بارندگی و رطوبت نیز گچکاری وسفید کاری وگچ بریهای آن را فرسوده کرده و تا حدود زیادی از میان برده است. مصالح اصلی بنا ی این اثر تاریخی آجرهایی به ابعاد 6×23×23 سانتیمتر است. قطر دیوار آن 175 سانتیمتر است. گوشه ای از این بنا که یک ضلع آن 75/16 متر است. فعلا بر پاست و دیوار یکی از دهلیزهای بنا می باشد.بر دیوار همین دهلیز است که پنج شش متر کتیبه کوفی ساده باقیمانده و کلمات “لم یخش الا الله فعسی اولعک ان یکونو امن المهتدین” روشن خوانده میشود. این کتیبه که ابتدای آن در همین دهلیز بوده ،روزی چهار دهلیز اطراف را تزیین می داده است.دیو اره دهلیزها نیز گچ بری عجیبی به ارتفاع 1 متر داشته که فعلا 2 متر از این از اره بر دیوار شمالی مشخص است. شاید بتوان از آنچه باقی مانده ، حدس زد که این بنا شامل یک رواق در وسط و چهار دهلیز در چهار طرف بوده است. درب ورودی تقریبا شمالی است و وارد دهلیز شمالی میشود و عرض آن بالغ بر6/1 متر است. ارتفاع طاق دهلیزها از کف کنونی 7/5 متر است. یک طرف دهلیزها دیوار خارجی بنا شده و طرف دیگر آنها پایه های هشت ضلعی است که محیط آنها 5/5 متر است. پایه های که در چهار کنج هستند زاید ه های دارند. فاصله میان دو پایه ای که یکی از آنها زایده دارد 3/2 متر و فاصله میان دو پایه اصلی 8/2 متر است. بالای هر دو پایه ، طاقی با هلال شکسته زده شده است و سقف دهلیزها بر دیوارهای خارجی و این پایه ها استوار است. عرض هر یک از دهلیزها به 4/3 متر میرسد. شاید روزی رواق میان نیز سقفی گنبدی داشته است. اما شرفات بنا باید کم کم جمع شود تا برای زدن طاق آماده باشد. در حالی که شواهد ، این امر را نشان نمی دهد. سقف سراسر بنا ، سفال پوش بوده است ، اما بر خلاف بامهای سفال پوش امروزی گیلان ، سفال آن با ملاط بر روی طاقها چسبانده شده است و اندازه آنها به 36×50 سانتیمتر می رسد. آنچه بیش از هر چیز بیننده را به حیرت می اندازد، علت وجودی چنین بنای در این نقطه دور افتاده است. آن هم بنای با آن قدمت تاریخی که کتیبه کوفی بر آن گواهی می دهد. در اینکه اسپیه مزگت یک مرکزعبادی بزرگ بوده تردیدی نیست و این امر از وجود احتمالی یک مرکز شهری یا سایتی باستانی مدفون شده در حوالی این بنا خبر می دهد. شکل اسپیه مزگت که از چهار دهلیز و یک رواق چهار گوش تشکیل شده و امروزه قسمتی از آن از بین رفته است به آتشکده های زرتشتی پیش از اسلام شباهت دارد و احتمالا بعد از اسلام بدون تخریب بنای آن نحوه اداره آن تغییر کرده و به محل عبادت مسلمانان تبدیل شده است. از طرف دیگر نام فارسی مزگت به جای مسجد با ترکیب اسپیه به معنای سفید از نظر واژه شناسی Etymology) ) نیز می تواند کمکی به یافتن بنای اصلی اولیه این اثر تاریخی نموده و تا حدودی علت وجودی آن را روشن سازد. در کناربنای ایسپیه مزگت در کرانه جنوبی دیناچال رود، زمین وسیعی وجود دارد که روز سیزدهم فروردین هر سال محلی برای اجتماع و تفرج تعداد زیادی از افراد محلی و مسافران نوروزی است که برای بدر کردن سیزده نوروزاز اول صبح آن روز تا غروب در این محل گرد هم می آیند. در این اجتماع، مسافران و گردشگران می توانند انواع وسایل خوراکی، صنایع دستی و غیره را از فروشندگان سیار این محل تهیه کنند.همچنین چند نوع بازی توسط افراد بومی ، هیجان آنرا افزایش می دهد.بدون تردید ایسپیه مزگت باقیمانده یک آتشکده بزرگ در تالش است که در دوران بعد از اسلام به مسجد تبدیل شده است. رواق چهار گوش داخلی آن محل نگهداری آتش مقدس بوده و مردم برای عبادت در دهلیز های کناری آن می ایستادند. بنای اسپیه مزگت بدون هیچ تغییری به مسجد تبدیل شده و این در حالیست که در داخل آن محرابی وجود ندارد. این عدم تغییر و یا تخریب خود نشانی از حرمت و قداستی است که این مکان برای مراسم دینی در قبل و چه بعد از اسلام داشته است.